بارنامه دریایی چیست؟
بارنامه دریایی یکی از اصلی‌ترین و مهم‌ترین اسناد تجاری و حقوقی در حمل و نقل دریایی است که هرگاه شرکت‌های اجاره‌‌دهنده کشتی و صاحب بار (یک شرکت یا فرد) برای حمل بار از یک ساحل به ساحل دیگر توافق کنند، صادر می‌گردد. برگه‌ای که تحت عنوان بارنامه دریایی به مشتری داده می‌شود، شامل اطلاعاتی نظیر مقدار هزینه حمل، نوع کالا، وزن کالا، مبدا انتقال کالا، مقصد دریافت کالا و شرایط وضع شده بین فورواردر و مشتری می‌شود.
انواع بارنامه دریایی
بارنامه‌های دریایی انواع مختلفی دارد که معمولا توسط صاحب کشتی یا شرکت باربری صادر می‌شود. هر یک از این بارنامه‌های دریایی ویژگی‌ها و نقش‌های مختلفی در حمل و نقل بار از یک اسکله به اسکله دیگر دارند. بارنامه دریایی، چارتر، سراسری، مرکب فیاتا، غیر مخدوش، مخدوش، ترانشیپ و بیات از جمله بارنامه ها است. در ادامه به هر یک از این بارنامه‌ها به طور کامل می‌پردازیم.
بارنامه مستقیم
این نوع بارنامه که از سوی صاحب کشتی صادر می‌شود، نشان دهندۀ این است که کالا به صورت مستقیم و توسط کشتی به اسکلۀ مقصد رسیده و از ابتدای مسیر تا انتها، وسیلۀ حمل تغییر نکرده است .
بارنامه چارتر
بارنامه چارتر یا دربست مختص به زمانی است که کشتی یا وسیلۀ نقلیه توسط شخص یا شرکت صاحب بار به طور کامل اجاره شده و هیچ کالای متفرقه‌ای اجازۀ بارگیری در آن کشتی را ندارد .
بارنامه سراسری
در برخی شرایط برای حمل یک محموله از مبدا به مقصد نهایی، نیاز به استفاده بیش از یک نوع روش حمل و نقل می‌شود. این نوع بارنامه زمانی صادر می‌شود که حداقل دو نوع روش حمل و نقل برای حمل محموله نیاز باشد. لازم به ذکر است که این نوع بارنامه قابل معامله است.
بارنامه حمل مرکب فیاتا
بارنامه حمل مرکب یا فیاتا مورد تایید اتاق بازرگانی بین‌المللی سندی است که شامل اطلاعات مربوط به خدمه و عاملین شرکت حمل و نقل و مشخص کردن مسئولیت‌های آن‌ها در برابر محموله کشتی است. این نوع از بارنامه، سندی است مبنی بر حمل و تحویل کالا که قابل معامله و انتقال است.
بارنامه دریایی غیر مخدوش
بارنامه تمیز، غیر مخدوش یا بدون قید و شرط مختص به زمانی است که در سند بارنامه، بندی مبنی بر معیوب بودن کالا یا بسته‌بندی آن کالا ضمیمه و یادداشت نشده باشد. البته در بارنامه باید این شروط ذکر شود. در غیر این صورت ارزش و اعتبار خود را از دست می‌دهد.
بارنامه دریایی مخدوش
در این نوع بارنامه که مورد مقبول تمام ارگان‌های حقوقی و بانک‌ها است، بندهای آن مخالف سند غیر مخدوش است. در این سند به طور صریح به معیوب بودن یا نبودن کالا اشاره شده است. تمام شرکت‌های حمل و نقل بین‌المللی باید این بند را در بارنامه‌ها قید کنند.
بارنامه دریایی ترانشیپ
طبق این بارنامه باید محموله تجاری تنها از راه دریایی و توسط کشتی معینی جابه‌جا شود. این بارنامه در برخی موارد به بارنامۀ مستقیم شباهت دارد و تنها تفاوت آن در این است که باید همۀ نقاطی که کشتی در آن توقف کرده است، مشخص شود.
بارنامه دریایی بیات
به بارنامۀ بیات، کهنه و یا قدیمی نیز گفته می‌شود. در زمانی که مدتی از حرکت کشتی به سمت مقصد گذشته باشد و از حد قانونی رد شده باشد، این بارنامه صادر می‌شود. لازم به ذکر است که این سند فاقد اعتبار است و قابل ارائه به بانک نیست.
کاربردهای بارنامه دریایی
بارنامۀ دریایی به سبب اطلاعات درج شده در آن، سند معتبر و قابل قبول از سوی افراد است به همین علت از بارنامۀ دریایی در موقعیت‌های مختلف استفاده‌های بی‌شماری می‌شود. برخی از کاربردهای این سند به شرح زیر است:
- بارنامه‌ها نقش برگۀ تعهدنامه را برای حمل کالا ایفا می‌کنند.
- در بارنامه‌های که توسط طرفین قرارداد تایید می‌شود به مواردی همچون خسارت یا آسیب کالا نیز اشاره می‌شود.
- در این سند شرایط حمل و نقل، پرداخت و مدت زمان ارسال مشخص می‌شود.
- بارنامه دریایی قابل معامله است و قابلیت خرید و فروش آن وجود دارد.
بارنامه دریایی الکترونیکی
با پیشرفت تکنولوژی و دسترسی افراد به اینترنت، بارنامه‌های الکترونیکی جایگزین بارنامه‌های کاغذی شده است . بارنامۀ الکترونیکی در واقع نوعی سندی الکترونیکی محسوب می‌شود که حاوی کد رهگیری است که به وسیله این کد می‌توان مراحل حمل کالا را توسط مراکز نظارتی کنترل و ردیابی کرد. این روش علاوه بر صرفه‌جویی در هزینه‌های صدور بارنامه و همچنین اتلاف وقت مزایای زیادی از جمله امنیت بیشتر و جلوگیری از سواستفاده و کلاهبرداری دارد.
اصطلاحات کاربردی در بارنامه دریایی
در صنعت حمل و نقل دریایی اصطلاحاتی به کار برده می‌شود که دانستن آن‌ها به افراد مشغول در این صنعت کمک بسیاری می‌کند . برای آنکه با بارنامه دریایی بیشتر آشنا شوید و هنگام مواجهه با آن هیچ ابهامی برایتان وجود نداشته باشد، بهتر است با اصطلاحات این اسناد آشنا شوید. دیسپاچ، ظرفیت بارگیری، ظرفیت ناخالص کشتی، فاص و فوب از اصلاحات مهمی است که باید بدانید. در ادامه به طور کامل با هر یک از آن‌ها آشنایی کامل پیدا خواهید کرد.
دیسپاچ
درصورتی که مسئول حمل و نقل، بتواند محموله را زودتر از زمان مقرر شده در بارنامه به مقصد برساند، مشمول پاداش می‌شود. البته این مورد باید در قرارداد ثبت شده باشد و مورد تایید طرفین باشد.
ظرفیت بارگیری
یکی از مواردی که در بارنامۀ دریایی ذکر می‌شود و اهمیت بسیاری دارد میزان ظرفیت بارگیری کشتی است . هر کشتی ظرفیت مشخصی دارد و می‌تواند به صورت محدود و براساس واحد تن بارگیری کند. هیچ شرکت و نهادی نیز اجازه ندارد تا بیش از ظرفیت کشتی بارگیری کند. اگر این اتفاق رخ دهد، قطعا جریمه‌ای برای افراد و شرکت‌های خاطی لحاظ خواهد شد.
ظرفیت ناخالص کشتی
ظرفیت ناخالص کشتی شامل تمام ظرفیت داخلی کشتی است. فضاهایی همچون عرشه، کابین مسافران و خدمه، موتورخانه، انبار و غیره.
فاس
اصطلاح فاس یا تحویل در کنار کشتی زمانی به کار برده می‌شود که مسئول حمل و نقل، بار را از صاحب بار در کنار کشتی تحویل بگیرد.
فوب
فوب یا تحویل در عرشۀ کشتی مربوط به زمانی است که بار در مبدا مشخص شده و در عرشۀ کشتی بارگیری شود و از آن زمان به بعد تمام مسئولیت محموله، بر عهدۀ شرکت حمل و نقل است. لازم است طرفین قرارداد در بارنامه این بند را ذکر کنند تا شرکت حمل و نقل از آن باخبر باشد و کسی متحمل ضررو زیان مالی نشود.
سخن پایانی
در پایان، بارنامه دریایی به عنوان سندی برای شناسایی بار و تعیین شرایط حمل و نقل بسیار مهم است. استفاده از بارنامه دریایی در حمل و نقل بار، مسئولیت هر دو طرف را به درستی تعیین کرده و به وضوح حقوق و وظایف آن‌ها را مشخص می‌کند. بدون بارنامه، فرآیند حمل و نقل دریایی هیچگونه اعتباری ندارد، بنابراین لازم است در هنگام عقد قرارداد تمام نکات مهم و ضروری را در آن به طور کامل ذکر کنید تا از بروز هرگونه حادثه جلوگیری شود.
